Πως η συναισθηματική κατάσταση των γονέων επηρεάζει τα παιδιά στο παρών και στο μέλλον

Η ψυχολογική κατάσταση των γονέων επηρεάζει βαθιά και άμεσα τη συμπεριφορά και την ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.

Οι βασικοί τρόποι με τους οποίους αυτό συμβαίνει περιλαμβάνουν:

1. Τη μοντελοποίηση συμπεριφορών: Τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από την παρατήρηση. Αν οι γονείς είναι αγχωμένοι, θυμωμένοι ή καταθλιπτικοί, τα παιδιά συχνά υιοθετούν ανάλογες συμπεριφορές ή συναισθήματα.

Παράδειγμα: Αν ένας γονέας φωνάζει ή εκνευρίζεται εύκολα όταν κάτι δεν πάει όπως θέλει, το παιδί πιθανόν να αρχίσει να αντιδρά με παρόμοιο τρόπο σε απογοητεύσεις (π.χ. να φωνάζει στο σχολείο ή στο παιχνίδι όταν χάνει).

Μοντελοποίηση υγιών συμπεριφορών

Παράδειγμα: Όταν ένας γονέας διαχειρίζεται ήρεμα μια διαφωνία ή απογοήτευση (π.χ. “Είμαι θυμωμένος, αλλά θα το συζητήσουμε ήρεμα”), το παιδί μαθαίνει πώς να ρυθμίζει τα συναισθήματά του και να λύνει συγκρούσεις με σεβασμό.

2. Τη συναισθηματική ασφάλεια: Όταν οι γονείς είναι ψυχικά ισορροπημένοι, προσφέρουν σταθερότητα και ασφάλεια. Αντιθέτως, όταν είναι ασταθείς, τα παιδιά συχνά νιώθουν ανασφάλεια, φόβο ή σύγχυση.

Παράδειγμα: Όταν μια μητέρα περνά κατάθλιψη και είναι συχνά απομονωμένη ή απούσα συναισθηματικά, το παιδί μπορεί να αισθάνεται εγκαταλελειμμένο ή να έχει προβλήματα προσκόλλησης (π.χ. να μην θέλει να αποχωριστεί τον γονέα ή να φοβάται να μείνει μόνο του).

Ενίσχυση συναισθηματική ασφάλειας

Παράδειγμα: Γονείς που εκφράζουν σταθερή στοργή και διαθεσιμότητα (π.χ. “Είμαι εδώ για σένα ό,τι κι αν συμβεί”) προσφέρουν στο παιδί ένα «συναισθηματικό σπίτι», ενισχύοντας την εμπιστοσύνη και τη συναισθηματική του σταθερότητα.

3. Την επικοινωνία και τη σύνδεση: Η ψυχολογική δυσφορία στους γονείς μπορεί να μειώσει την ικανότητά τους να επικοινωνούν ουσιαστικά, να δείχνουν ενσυναίσθηση και να κατανοούν τις ανάγκες των παιδιών τους.

Παράδειγμα: Ένας πατέρας που βιώνει χρόνιο άγχος μπορεί να είναι μονίμως αφηρημένος ή βιαστικός όταν το παιδί του ζητάει προσοχή, οδηγώντας το παιδί να νιώθει ότι δεν είναι σημαντικό ή ότι “ενοχλεί”.

Ενίσχυση επικοινωνίας και σύνδεσης

Παράδειγμα: Όταν ένας γονέας αφιερώνει καθημερινό χρόνο να ακούσει το παιδί του με προσοχή (π.χ. “Πες μου τι σε απασχολεί σήμερα”), το παιδί νιώθει ότι η φωνή του έχει αξία, γεγονός που ενισχύει την αυτοεκτίμησή του.

4. Τα όρια και την πειθαρχία: Οι γονείς με κακή ψυχολογική κατάσταση μπορεί να θέτουν πολύ αυστηρά ή πολύ χαλαρά όρια, γεγονός που επηρεάζει την αίσθηση ασφάλειας και την αυτορρύθμιση του παιδιού.

Παράδειγμα: Γονείς που δυσκολεύονται να διαχειριστούν το στρες τους μπορεί να φωνάζουν ή να τιμωρούν υπερβολικά για μικρά λάθη (π.χ. επειδή το παιδί έσπασε ένα ποτήρι), ή αντίστροφα, να μην ασχολούνται καθόλου, αφήνοντας το παιδί χωρίς καθοδήγηση.

Υγιή όρια και συνέπεια

Παράδειγμα: Γονείς που θέτουν σαφή, σταθερά αλλά δίκαια όρια (π.χ. “Ξέρω ότι θέλεις να παίξεις, αλλά τώρα είναι ώρα για διάβασμα — μετά θα έχεις χρόνο”) βοηθούν το παιδί να μάθει πειθαρχία, ασφάλεια και αυτορρύθμιση.

5. Οι επιπτώσεις στην αυτοεκτίμηση: Παιδιά γονέων που αντιμετωπίζουν ψυχικές δυσκολίες μπορεί να εσωτερικεύσουν την αρνητικότητα, θεωρώντας τον εαυτό τους υπεύθυνο ή ανεπαρκή 

Παράδειγμα: Αν ένα παιδί ακούει συχνά έναν γονέα να λέει “δεν αντέχω άλλο” ή “είμαι αποτυχημένος/η”, μπορεί να αναπτύξει αισθήματα ενοχής, σκεπτόμενο ότι εκείνο είναι η αιτία της δυσφορίας, και αυτό να πλήξει την αυτοεικόνα του.

Θετική ενίσχυση και εικόνα εαυτού

Παράδειγμα: Όταν οι γονείς ενισχύουν τις προσπάθειες αντί για το αποτέλεσμα (π.χ. “Μπράβο που προσπάθησες τόσο σκληρά!”), το παιδί μαθαίνει να εκτιμά τον εαυτό του και να αναπτύσσει ανθεκτικότητα.

Θετικά και αρνητικά παραδείγματα γονικής ψυχολογικής κατάστασης, συγκεκριμένες συμπεριφορές παιδιών που σχετίζονται με αυτή, και πώς ακριβώς αυτές επηρεάζονται:

Πώς ενισχύεται το παιδί όταν ο γονέας είναι ψυχικά ισορροπημένος

1. Γονέας ήρεμος και σταθερός

• Συμπεριφορά γονέα: Λύνει συγκρούσεις με λόγια, ακούει πριν απαντήσει.

• Παιδική συμπεριφορά: Επικοινωνεί τα συναισθήματά του, συνεργάζεται, ρυθμίζει τα ξεσπάσματα πιο εύκολα.

2. Γονέας με ενσυναίσθηση

• Συμπεριφορά γονέα: “Σε καταλαβαίνω που στεναχωρήθηκες. Θες να μου πεις τι έγινε;”

• Παιδική συμπεριφορά: Μαθαίνει να εμπιστεύεται, δείχνει κατανόηση και σε άλλα παιδιά, ζητά βοήθεια χωρίς φόβο.

3. Γονέας που φροντίζει και τον εαυτό του

• Συμπεριφορά γονέα: Έχει προσωπικό χρόνο, θέτει υγιή όρια.

• Παιδική συμπεριφορά: Ανεξαρτησία, λιγότερη γκρίνια, ικανότητα να παίζει ή να ηρεμεί μόνο του.

4. Γονέας που ενισχύει με θετικό λόγο

• Συμπεριφορά γονέα: “Χαίρομαι που προσπάθησες”, “Είδες τι ωραία το κατάφερες μόνος σου!”

• Παιδική συμπεριφορά: Αυτοπεποίθηση, επιμονή, χαρά στη μάθηση.

  
  

Από την άλλη πλευρά, όταν η ψυχική κατάσταση των γονέων είναι επιβαρυμένη τα παιδία με τη σειρά τους επηρεάζονται με τους εξής τρόπους

1. Γονέας με άγχος ή υπερδιέγερση

• Συμπεριφορά γονέα: Νεύρα, βιασύνη, υπεραντίδραση.

• Παιδική συμπεριφορά: Υπερκινητικότητα, δυσκολία συγκέντρωσης, φόβος για λάθη (π.χ. “Μη μαλώσει η μαμά!”).

2. Γονέας με κατάθλιψη ή απόσυρση

• Συμπεριφορά γονέα: Έλλειψη ενέργειας, απόσταση, συναισθηματική απουσία.

• Παιδική συμπεριφορά: Ανασφάλεια, εσωστρέφεια, υπερβολική προσκόλληση ή απομόνωση.

3. Γονέας που φωνάζει ή είναι αυταρχικός

• Συμπεριφορά γονέα: Τιμωρία χωρίς εξήγηση, απειλές.

• Παιδική συμπεριφορά: Επιθετικότητα στο σχολείο, ψέματα, αντιδραστικότητα, ή αντίθετα παθητικότητα και υποχωρητικότητα.

4. Γονέας χωρίς όρια λόγω εξάντλησης ή ενοχών

• Συμπεριφορά γονέα: “Άσε το παιδί, κουράστηκε”, αδυναμία να πει “όχι”.

• Παιδική συμπεριφορά: Ανεξέλεγκτη, απαιτητική, δυσκολία στον ύπνο ή στη συνεργασία.

Οδηγός: Ενίσχυση Ψυχικής Ανθεκτικότητας Γονέων

1. Αυτοφροντίδα χωρίς ενοχές

• Τι να κάνεις: Κλείσε 10–15 λεπτά κάθε μέρα μόνο για σένα (π.χ. βόλτα, μουσική, τσάι, αναπνοές).

• Γιατί βοηθά: Επαναφορτίζει το νευρικό σύστημα και μειώνει τον εκνευρισμό ή την εξάντληση.

2. Αναγνώριση και αποδοχή των συναισθημάτων

• Τι να κάνεις: Όταν νιώθεις θυμό, άγχος ή λύπη, αναγνώρισέ το χωρίς να κρίνεις τον εαυτό σου. Π.χ. “Αισθάνομαι στρες τώρα — είναι φυσιολογικό”.

• Γιατί βοηθά: Σε κάνει πιο παρόν/παρούσα και λιγότερο αντιδραστικό/ή με το παιδί.

3. Ζήτα βοήθεια και υποστήριξη

• Τι να κάνεις: Μίλα με φίλους, άλλους γονείς ή επαγγελματίες ψυχικής υγείας όταν νιώθεις πίεση.

• Γιατί βοηθά: Σου υπενθυμίζει ότι δεν είσαι μόνος/η και δίνει προοπτική στα προβλήματα.

4. Συνειδητή αναπνοή και γείωση

• Τι να κάνεις: Πριν αντιδράσεις σε μια δύσκολη στιγμή, πάρε 3 αργές αναπνοές ή πίεσε τα πέλματά σου στο έδαφος.

• Γιατί βοηθά: Σε απομακρύνει από την αυτόματη αντίδραση και σε φέρνει στο “εδώ και τώρα”.

5. Θέσε ρεαλιστικές προσδοκίες

• Τι να κάνεις: Μην προσπαθείς να είσαι ο “τέλειος γονιός”. Εστίασε στο “είμαι αρκετά καλός/ή και εξελίσσομαι”.

• Γιατί βοηθά: Μειώνει το άγχος και χτίζει αυθεντική σχέση με το παιδί.

6. Βάλε χιούμορ στην καθημερινότητα

• Τι να κάνεις: Γέλα με τις μικρές αστοχίες και δες τη γονεϊκότητα ως εξερεύνηση, όχι τελειότητα.

• Γιατί βοηθά: Το χιούμορ αποφορτίζει τις εντάσεις και ενισχύει τη σύνδεση με τα παιδιά.

Πέρα από τη γενικευμένη συναισθηματική κατάστασταση των γονέων ένας επιπλέον παράγοντας που επηρεάζει βαθιά τη σχέση με τα παιδιά και τη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους είναι το πως οι γονείς αντιλαμβάνονται και βιώνουν τον γονεϊκό τους ρόλο. Η εσωτερική στάση του γονέα (αν νιώθει π.χ. επαρκής, ελεύθερος, ένοχος ή καταπιεσμένος στον ρόλο του) μεταφράζεται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές — και τα παιδιά τα «απορροφούν» όλα αυτά, ακόμα και χωρίς λόγια.

Παραδείγματα διαφορετικής γονεϊκής αντίληψης και επίδρασης στα παιδιά:

1. Ο γονιός που νιώθει επαρκής και θετικός στον ρόλο του

• Τι πιστεύει: “Δεν είμαι τέλειος/η, αλλά κάνω το καλύτερο που μπορώ και αγαπώ τον ρόλο μου”.

• Τι κάνει: Θέτει όρια με αγάπη, δίνει χρόνο και σημασία, μαθαίνει από τα λάθη του.

• Παιδική επίδραση: Ασφάλεια, εμπιστοσύνη, υγιής εικόνα εαυτού, μεγαλύτερη ανθεκτικότητα.

2. Ο γονιός που νιώθει ένοχος ή ανεπαρκής

• Τι πιστεύει: “Δεν είμαι αρκετός/ή για το παιδί μου”, “του στερώ πράγματα”.

• Τι κάνει: Συχνά υποχωρεί, υπεραντισταθμίζει με δώρα ή ανοχή, φοβάται τη δυσαρέσκεια του παιδιού.

• Παιδική επίδραση: Αίσθηση υπερεξουσίας, ανασφάλεια λόγω αστάθειας, δυσκολία στα όρια.

3. Ο γονιός που νιώθει εγκλωβισμένος στον ρόλο του

• Τι πιστεύει: “Έχασα τον εαυτό μου για χάρη των παιδιών”, “δεν αντέχω άλλο”.

• Τι κάνει: Εμφανίζει συναισθηματική απόσταση, εύκολα ξεσπάσματα, δυσκολία σύνδεσης.

• Παιδική επίδραση: Ενοχές (“φταίω που ο γονιός είναι δυστυχισμένος”), χαμηλή αυτοεκτίμηση, άγχος αποχωρισμού.

4. Ο γονιός που βλέπει τον ρόλο του ως αποστολή, αλλά όχι ως ισότιμη σχέση

• Τι πιστεύει: “Το παιδί μου πρέπει να γίνει ό,τι εγώ δεν έγινα”, “ξέρω καλύτερα”.

• Τι κάνει: Ελέγχει, υπαγορεύει αποφάσεις, πιέζει για επιτυχία.

• Παιδική επίδραση: Άγχος επίδοσης, έλλειψη προσωπικής ταυτότητας, ανάγκη για αποδοχή.

5. Ο γονιός που καλλιεργεί συνεργασία και αυτογνωσία

• Τι πιστεύει: “Μαθαίνω μαζί με το παιδί μου”, “δεν χρειάζεται να έχω όλες τις απαντήσεις”.

• Τι κάνει: Ρωτά, ακούει, σέβεται τη μοναδικότητα του παιδιού, ενθαρρύνει την αυτοέκφραση.

• Παιδική επίδραση: Αυτονομία, δημιουργικότητα, αυτοπεποίθηση, υγιείς σχέσεις.

Αμαλία Λουίζου, MA

Ψυχολόγος, Οικογενειακή Σύμβουλος