ΠΕΡΙΛΗΨΗ Το διαδίκτυο αποτελεί πλέον αναγκαίο εργαλείο ενημέρωσης, κοινωνικής επαφής και ψυχαγωγίας για τους εφήβους. Ωστόσο, η υπερβολική ενασχόληση με το μέσο αυτό δημιουργεί κινδύνους ανάπτυξης ακραίων συμπεριφορών σχετικά με τη χρήση του. Οι στόχοι της μελέτης είναι: (1) να εκτιμηθεί η έκταση και(2) να αξιολογηθούν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της χρήσης του διαδικτύου, (3) να υπολογιστεί η επίπτωση παθολογικής χρήσης. Ο πληθυσμός που μελετήθηκε (Ν=897) ήταν τυχαίο δείγμα εφήβων που κατοικούν στην Αθήνα, με διαστρωμάτωση σύμφωνα με την πληθυσμιακή πυκνότητα. Χρησιμοποιήθηκαν ανώνυμα ερωτηματολόγια, τα οποία αφορούσαν στα χαρακτηριστικά της πρόσβασης στο διαδίκτυο, καθώς και το εργαλείο διάγνωσης της κατάχρησης Young Internet Addiction Score (YIAS). Η μελέτη ανέδειξε ότι οι πιο σημαντικοί παράγοντες που σχετίζονται με την ανάπτυξη παθολογικής χρήσης ήταν η πρόσβαση από το σπίτι, καθώς επίσης η συμμετοχή διαδικτυακά παιχνίδια ή για λόγους κοινωνικοποίησης (π.χ. e-mail, chartrooms). Η πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω σχολικών προγραμμάτων αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα προστασίας έναντι της υπερβολικής χρήσης, ενώ η πρόσβαση μέσω των internet cafes συσχετίστηκε με πολύωρη χρήση (11-20 ώρες/εβδομάδα). Σύμφωνα με το YIAS, 1% των εφήβων του δείγματος είχε συμπεριφορά εθισμού, ενώ 12.8% παρουσίαζε οριακή χρήση (προβλήματα που δυνητικά θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε εθισμό). ABSTRACT The internet is an integral tool for information, social communication, and entertainment among adolescents. However the risk of adopting pathological internet use behaviors is inherent. Objectives The objectives are: (1) to evaluate the prevalence and(2) to assess the characteristics and predictors of internet use; (3) to measure the prevalence of pathological internet use among Greek adolescents. Methods: A cross-sectional study design was applied. The source population (N=897) consisted of a random sample, stratified according to locality and population density, of adolescents residing in Athens, Greece. Self-completed questionnaires, pertaining to internet access characteristics and the Young Internet Addiction Score (YIAS), were utilized in order to assess the predictors of internet use and prevalence of pathological internet use. Results: The multivariate logistic regression analysis indicated that the most significant predictors of all categories of internet use included accessing the internet via one’s own home portal and internet access for on line games and social interaction (i.e. e-mail and chat-room use). Internet access via the school environment was a significant protective factor against the development of misuse. Access via internet cafes was a significant predictor for high (11-20 hours/week) internet users. According to the YIAS, 1% of the study population reported Addictive Internet Use and 12.8% presented with problems at use that could potentially lead to future pathology (Borderline Internet Use). Conclusions: Internet misuse exists among Greek adolescents and calls for intervention and prevention public health programs. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το διαδίκτυο αποτελεί απαραίτητο εργαλείο ενημέρωσης, επικοινωνίας και ψυχαγωγίας. Οι έφηβοι, δεδομένης της εξοικείωσης τους με τις τεχνολογίες, καταναλώνουν σημαντικό χρόνο απασχολούμενοι με το διαδίκτυο (1), το οποίο αποτελεί φθηνό και εύκολα προσβάσιμο πεδίο κοινωνικοποίησης (2) και ενασχόλησης με ποικίλες δραστηριότητες (3). Οι θετικές επιδράσεις της χρήσης του διαδικτύου στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη και συμπεριφορά των εφήβων, αφορούν στην κοινωνικοποίησή τους (4), στη μείωση του άγχους (5) και στη διαμόρφωση της ταυτότητάς τους (4). Ωστόσο, η καθημερινή χρήση εμπεριέχει την πιθανότητα εμφάνισης αρνητικών επιδράσεων [(1),(6),(7)], οι οποίες ενδεχομένως αποδίδονται σε προηγούμενη έλλειψη ψυχοκοινωνικής λειτουργικότητας (8). Καθώς οι έφηβοι είναι αναπτυξιακά ευάλωτοι σε εθισμούς, σε σχέση με τους ενήλικες [(9),(10),(11)], είναι πιθανότερο να υιοθετήσουν τις συμπεριφορές κατάχρησης διαδικτύου. Η παθολογική χρήση αφορά τόσο στη συχνότητα όσο και στη διάρκεια, ιδιαίτερα όταν περιλαμβάνει συμμετοχή σε παιχνίδια ή επικοινωνία μέσω e-mails και chat rooms (12). Σημαντικές επιπτώσεις είναι η σχολική αποτυχία (13) καθώς και οι δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις (14, 15). Η παρούσα μελέτη στοχεύει στην εκτίμηση της έκτασης και των ποιοτικών χαρακτηριστικών της χρήσης του διαδικτύου, καθώς και της επίπτωσης της παθολογικής χρήσης σε πληθυσμό Ελλήνων εφήβων. ΜΕΘΟΔΟΙ Σχέδιο και πληθυσμός μελέτης Η μελέτη πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια ενός έτους (Ιανουάριος 2007-Ιανουάριος 2008), κατόπιν έγκρισης του Ιατροπαιδαγωγικού Ινστιτούτου, καθώς και του Επιστημονικού Συμβουλίου του Νοσοκομείου Παίδων «Π & A Κυριακού». Οι γονείς των παιδιών ενημερώθηκαν από τη Διεύθυνση των Σχολείων για την έρευνα. Ο πληθυσμός αποτελεί τυχαίο δείγμα Δημόσιων Γυμνάσιων και Λυκείων της ευρύτερης περιοχής της Αττικής, με διαστρωμάτωση σύμφωνα με την περιοχή και την πληθυσμιακή πυκνότητα. Συμμετείχαν μαθητές της Γ΄ Γυμνασίου και Α΄ Λυκείου (N=953). Ο υπό μελέτη πληθυσμός αποτελείται από 438 αγόρια και 499 κορίτσια, με μέση ηλικία τα 15,21 έτη. Δεκαέξι (16) συμμετέχοντες (1,7%) δεν προσδιόρισαν φύλο και αποκλείστηκαν από την περαιτέρω στατιστική ανάλυση. Στο υπόλοιπο κατάλληλο δείγμα (Ν=937), ο βαθμός ανταπόκρισης στο να προσδιοριστεί ο συνολικός εβδομαδιαίος χρόνος χρήσης του ίντερνετ σε ώρες ήταν 95,37% (Ν=897). Συλλογή στοιχείων Σε όλους τους συμμετέχοντες διανεμήθηκαν ανώνυμα ερωτηματολόγια με 4 βασικές ενότητες: (1) μέσος όρος συνολικών ωρών χρήσης ίντερνετ ανά εβδομάδα, (2) δημογραφικά στοιχεία, (3) ιστορικό χρήσης διαδικτύου, (4) χαρακτηριστικά χρήσης, (5) εργαλείο διάγνωσης της κατάχρησης του διαδικτύου-Young Internet Addiction Scale (YIAS) Δημιουργήθηκαν πέντε (5) ομάδες : (1) μη χρήστες (ομάδα ελέγχου) : 0-1 ώρα/εβδομάδα, (2) χαμηλοί χρήστες (ομάδα 1) : 1-3 ώρες/εβδομάδα, (3) μέτριοι χρήστες (ομάδα 2) : 4-10 ώρες/εβδομάδα, (4) υψηλοί χρήστες (ομάδα 3) : 11-20 ώρες/εβδομάδα, (5) υπερβολικοί χρήστες (ομάδα 4) : >20 ώρες/εβδομάδα. Οι εξεταζόμενες δημογραφικές μεταβλητές περιλάμβαναν την ηλικία, το φύλο, το δείκτη μάζας σώματος (ΒΜΙ) και τον πρόσφατο μέσο όρο βαθμολογίας στο σχολείο (ΜΟΒ). Το ιστορικό χρήσης του ίντερνετ εκτιμήθηκε με βάση το πότε οι συμμετέχοντες ξεκίνησαν την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Δημιουργήθηκαν τρεις (3) ομάδες: (1) 0-6 μήνες, (2) 6-12 μήνες, (3)>12 μήνες. Με βάση τους χώρους πρόσβασης δημιουργήθηκαν πέντε (5) ομάδες : (1) το σπίτι, (2) φιλικό σπίτι, (3) σχολείο, (4) βιβλιοθήκη, (5) ίντερνετ καφέ. Το είδος των ιστοσελίδων που επισκέπτονταν οι χρήστες καθόρισε τις παρακάτω κατηγορίες: (1) αλληλογραφία e-mail, (2) αναζήτηση εφημερίδων, περιοδικών, (3) είσοδος σε chat rooms, (4) συμμετοχή σε παιχνίδια, (5) αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με υπηρεσίες, (6) αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με εργασία και εκπαίδευση, (7) αναζήτηση πληροφοριών σχετικά με σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, (8) αγορές προϊόντων. Το YIAS εφαρμόστηκε με σκοπό να εκτιμηθεί η επίπτωση της οριακής και εθιστικής χρήσης ίντερνετ, όπως αυτή προσεγγίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία (16). Η βαθμολογία σύμφωνα με το YIAS κυμαίνεται από 1-100. Οι έφηβοι κατατάχθηκαν στις παρακάτω κατηγορίες: (1) Φυσιολογική Χρήση 0-39, (2) Οριακή Χρήση (δηλ. προβλήματα στη χρήση που δυνητικά μπορεί να οδηγήσουν σε εθισμό 40-69, (3) Εθισμός 70-100. Στατιστική Ανάλυση Οι στατιστικές αναλύσεις πραγματοποιήθηκαν με την εφαρμογή του SAS έκδοση 9.0 ( SAS Inc., USA). Η ομάδα ελέγχου χρησιμοποιήθηκε σαν βάση σύγκρισης, ενώ στατιστικά σημαντική θεωρήθηκε η τιμή του p<0.05. Εφαρμόστηκε η μέθοδος Mantel- Haenszel προκειμένου να υπολογιστούν ο σχετικός κίνδυνος (Odds Ratios, OR) και τα όρια αξιοπιστίας 95% (Confidence Intervals,95% CI). Οι κατά Pearson συσχετίσεις (Pearson Correlation Coefficients- r), υπολογίστηκαν μεταξύ των δημογραφικών μεταβλητών και των χαρακτηριστικών χρήσης του ίντερνετ για τις πέντε ομάδες χρηστών. Επιπλέον, οι παράγοντες συσχέτισης (r) υπολογίστηκαν ανάμεσα σε κάθε ομάδα χρηστών YIAS, και όλες τις κατηγορίες χρήσης του ίντερνετ. Εφαρμόστηκε Παλίνδρομη Ανάλυση Πολλαπλών Μεταβλητών-ΠΑΠΜ (multivariate regression analysis) με στόχο να εκτιμηθεί η συμμετοχή των επιλεγμένων δημογραφικών μεταβλητών και των χαρακτηριστικών χρήσης του διαδικτύου στην πιθανότητα να παρουσιάσουν οι έφηβοι χαμηλή (1-3 ώρες/εβδομάδα), μέση (4-10 ώρες/εβδομάδα), υψηλή (11-20 ώρες/εβδομάδα), και υπερβολική (>20 ώρες/εβδομάδα) χρήση. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Χαμηλή χρήση ίντερνετ (1-3 ώρες/εβδομάδα)-Ομάδα 1 Ο πίνακας 1 αποδεικνύει ότι η ομάδα 1 δεν συσχετίζεται με ηλικία, φύλο, ΒΜΙ και ΜΟΒ. Ωστόσο, συσχετίζεται σημαντικά με το ιστορικό χρήσης ίντερνετ. Οι χρήστες είναι πιθανότερο να έχουν πρόσβαση από το σπίτι τους(OR: 2.90; 95% CI: 2.06-4.10) ή τα ίντερνετ καφέ(OR: 1.49; 95% CI: 1.05-2.10). Αναφορικά με το είδος των ιστοσελίδων, η χαμηλή χρήση σχετίζεται με ιστότοπους που αφορούν αλληλογραφία και chat rooms. (Πίνακας 2). Σχετικά με τοYIAS, η ομάδα 1 σχετίζεται με Οριακή Χρήση (OR: 2.58; 95% CI: 1.13-5.86), χωρίς ωστόσο να καταγραφεί εθισμός (Πίνακας 2). Σύμφωνα με την Παλίνδρομη Ανάλυση Πολλαπλών Μεταβλητών (ΠΑΠΜ) οι πιο σημαντικοί παράγοντες που σχετίζονται με την ομάδα 1, είναι η πρόσβαση με σκοπό την αλληλογραφία(Adjusted OR: 2.10; 95% CI: 1.37-3.23), τη χρήση chat rooms(Adjusted OR: 1.91; 95% CI: 1.25-2.93), η πρόσβαση από το σπίτι(Adjusted OR 1.22; 95% CI: 1.22-2.77) και το ιστορικό προηγούμενης χρήσης του διαδικτύου(Adjusted OR: 1.53; 95% CI: 1.23-1.89). Μέτρια χρήση ίντερνετ (4-10 ώρες/εβδομάδα)-Ομάδα 2 H Ομάδα 2 σχετίζεται τόσο με το φύλο (υπερτερούν τα αγόρια), όσο με το ιστορικό χρήσης διαδικτύου (Πίνακας 1). Στον Πίνακα 2 φαίνεται ότι οι μέτριοι χρήστες είναι πιθανότερο να έχουν πρόσβαση από το σπίτι τους (OR: 5.61; 95% CI: 3.58-8.80) ή από το ίντερνετ καφέ (OR: 1.77 ; 95% CI : 1.20-2.61). Η ομάδα 1 σχετίζεται σημαντικά με τη χρήση e-mail (OR: 6.98; 95% CI: 4.57-10.67), την αγορά προϊόντων (OR: 4.28; 95% CI: 2.02-9.04), τα chat rooms (OR: 4.17; 2.76-6.30) και την αναζήτηση πληροφοριών σχετικών με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (OR: 2.77; 95% CI: 1.40-5.48), ενώ δεν σχετίζεται με την αναζήτηση πληροφοριών για εργασία ή εκπαίδευση (OR: 0.59; 95% CI: 0.40-0.89) (Πίνακας 2). Σύμφωνα με το YIAS, οι μέτριοι χρήστες παρουσιάζουν εννιά φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι οριακοί χρήστες (OR: 8.96; 95% CI: 4.08-19.69), συγκρινόμενοι με την ομάδα ελέγχου. Επιπλέον, είναι εντυπωσιακό ότι το 44,5% (n=4) των εθισμένων χρηστών ανήκουν σε αυτή την ομάδα (Πίνακας 2). Η ΠΑΠΜ επιβεβαίωσε ότι οι σημαντικοί παράγοντες για την ομάδα 2 είναι η πρόσβαση για αλληλογραφία (Adjusted OR: 4.14; 95% CI: 2.39-7.19), chat rooms (Adjusted OR: 2.80; 95% CI: 1.62-4.84), η πρόσβαση από το σπίτι (Adjusted OR: 2.74; 95% CI: 1.47-5.10) και το ιστορικό προηγούμενης χρήσης του διαδικτύου (Adjusted OR: 2.19; 95% CI: 1.63-2.93). Υψηλή χρήση ίντερνετ (11-20 ώρες/εβδομάδα)-Ομάδα 3 Η ομάδα 3 συσχετίζεται αντιστρόφως ανάλογα με το γυναικείο φύλο (Πίνακας 1), ενώ επιπροσθέτως οι υψηλοί χρήστες είναι πιθανότερο να έχουν πρόσβαση από το σπίτι τους (OR: 19,57; 95% CI: 5.96-64.24) ή τα ίντερνετ καφέ (OR: 3.45; 95% CI: 1.89-6.29). Αναφορικά με το είδος των ιστοσελίδων, η ομάδα συσχετίζεται σημαντικά με e-mail (OR: 8.66; 95% CI: 4.52-16.59), chat rooms(OR: 8.26; 4.32-15.79),αγορά προϊόντων (OR: 5.66; 95% CI: 2.22-4.39), παιχνίδια (OR: 3.08; 1.58-6.02) και αναζήτηση πληροφοριών σχετικών με τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (OR: 2.95; 95% CI 1.17-7.45), γεγονός που αναδεικνύει την ποικιλομορφία των ενδιαφερόντων των χρηστών αυτής της ομάδας. Από τα ευρήματα του YIAS, οι υψηλοί χρήστες παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση με την οριακή χρήση ίντερνετ (OR: 15.69; 95% CI: 6.36-38.70), συγκρινόμενοι με την ομάδα ελέγχου. Καμία περίπτωση εθισμού δεν περιλαμβάνεται σ’αυτή την ομάδα (Πίνακας 2). Η ΠΑΠΜ καθόρισε τους σημαντικότερους παράγοντες συσχέτισης : πρόσβαση από το σπίτι(Adjusted OR: 11.26; 95% CI: 2.60-48.73), χρήση chat rooms (Adjusted OR: 4.30; 95% CI: 1.78-10.41), e-mail (Adjusted OR: 3.96; 95% CI: 1.61-9.76) , πρόσβαση από τα ίντερνετ καφέ(Adjusted OR: 3.09; 95% CI: 1.22-7.78) και ιστορικό προηγούμενης χρήσης του διαδικτύου(Adjusted OR: 2.19; 95% CI: 1.30-3.71). Το ανδρικό φύλο ήταν επίσης ισχυρός προγνωστικός παράγοντας. Υπερβολική χρήση ίντερνετ(>20 ώρες/εβδομάδα)-ομάδα 4 Η ομάδα σχετίζεται στατιστικώς σημαντικά με το άρρεν φύλο και το ιστορικό προηγούμενης διαδικτυακής χρήσης (Πίνακας 1). Επιπλέον, οι χρήστες είναι πιθανότερο να έχουν πρόσβαση από το σπίτι τους (OR: 9.41; 95% CI: 3.90-32.70) ή από τα ίντερνετ καφέ (OR: 2.65; 95% CI: 1.48-4.77)-Πίνακας 2. Η πρόσβαση από το σχολείο και/ή από τις βιβλιοθήκες δε φαίνεται να συσχετίζεται αρνητικά-τουλάχιστον σε στατιστικώς σημαντικό βαθμό με την ομάδα αυτή (Πίνακας 2). Σκοπός της πρόσβασης ήταν τα παιχνίδια(OR: 12.70; 4.46-36.14), η αλληλογραφία (OR: 11.94; 95% CI: 6.07-23.50), η αγορά προϊόντων (OR: 8.30; 95% CI: 3.46-19.91), η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (OR: 6.40; 95% CI 2.86-14.32), τα chat rooms(OR: 6.32; 3.41-11.74) και η αναζήτηση υπηρεσιών (OR: 2.84; 95% CI 1.54-5.25). Από τα ευρήματα του YIAS, οι υπερβολικοί χρήστες παρουσιάζουν ισχυρή συσχέτιση με την οριακή χρήση ίντερνετ (OR: 37.08; 95% CI: 15.01-91.60) ,συγκρινόμενοι με την ομάδα ελέγχου. Επιπλέον, το 55,5% (n=5) των περιπτώσεων εθισμού ανήκουν σ’αυτή την ομάδα (Πίνακας 2). Η ΠΑΠΜ επέδειξε ότι οι πιο σημαντικοί παράγοντες περιλαμβάνουν την πρόσβαση με σκοπό τη συμμετοχή σε παιχνίδια(Adjusted OR: 8.26; 95% CI: 2.16-31.49), την πρόσβαση από το σπίτι (Adjusted OR: 6.96; 95% CI: 1.72-28.27),την πρόσβαση με σκοπό την αλληλογραφία (Adjusted OR: 5.52; 95% CI: 2.01-15.21), τη χρήση chat rooms (Adjusted OR: 3.37; 95% CI: 1.24-9.12) και το ιστορικό προηγούμενης χρήσης του διαδικτύου (Adjusted OR: 3.63; 95% CI: 1.84-7.15). Το γυναικείο φύλο ήταν αρνητικός προγνωστικός παράγοντας, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ Σχετικά με τις διαφυλικές διαφορές, το θήλυ φύλο συσχετίζεται αρνητικά με τη μέση, υψηλή και υπερβολική χρήση, και παρόμοια ευρήματα αναφέρονται στη διεθνή βιβλιογραφία [(17),(18)]. Ο χώρος πρόσβασης στο διαδίκτυο αποτελεί σημαντικό προγνωστικό παράγοντα και πρώτο σε προτίμηση έρχεται το σπίτι του εφήβου και δευτερευόντως τα ίντερνετ καφέ. Στο σπίτι, και ιδιαίτερα εάν ο υπολογιστής είναι τοποθετημένος σε προσωπικό χώρο (δωμάτιο), ο/η έφηβος έχει τη δυνατότητα να απομονώνεται, να χαλαρώνει, να επικοινωνεί και γενικά να βιώνει εμπειρίες χωρίς έλεγχο ή επιστασία από τους γονείς. Ο σχετικός κίνδυνος για τέτοια πρόσβαση αυξάνει λογαριθμικά από τις χαμηλότερες στις υψηλότερες κατηγορίες χρηστών, παρουσιάζοντας κορυφαίες τιμές στην ομάδα υψηλής χρήσης ίντερνετ. Αυτή είναι η πρώτη μελέτη (απ’όσο γνωρίζουμε) που συσχετίζει το σπίτι ως χώρο πρόσβασης με την κατάχρηση διαδικτύου, ενώ για τα ιντερνετ καφέ υπάρχει αναφορά στη διεθνή βιβλιογραφία. (19) Εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι τα ευρήματα που καταδεικνύουν ότι η πρόσβαση στο σχολικό περιβάλλον αποτρέπει την εξέλιξη σε οποιαδήποτε από τις κατηγορίες χρήσης του ίντερνετ (Πίνακας 4). Το γεγονός αυτό μπορεί να οφείλεται στον σχετικό περιορισμό των επιτρεπόμενων ιστοτόπων, ή και στο γεγονός ότι μερικά από τα παιδιά που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο στο σχολείο ενδέχεται να μην διαθέτουν σύνδεση στο σπίτι. Αναφορικά με το είδος των ιστοσελίδων που επισκέπτονται οι έφηβοι, οι ιστότοποι που σχετίζονται με επικοινωνία (π.χ. e-mail και chat rooms) αποτελούν σταθερό παράγοντα σε όλες τις ομάδες χρηστών. Ωστόσο, η υπερβολική χρήση σχετίζεται κυρίως με συμμετοχή σε παιχνίδια και δευτερευόντως με τα sites που σχετίζονται με κοινωνική επαφή. Φαίνεται ότι τα διαδικτυακά παιχνίδια- και ιδιαίτερα εκείνα που καλούν τους χρήστες να αναλαμβάνουν ρόλους (20)-, αποτελούν ανεξάρτητο παράγοντα ανάπτυξης εθιστικής συμπεριφοράς [(21), (22)]. Τέτοια συμπεριφορά μπορεί να επιτελείται με μηχανισμό παρόμοιο αυτού της παθολογικής ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια –gambling [(23), (24)]. Αυτή η συσχέτιση παρατηρείται κυρίως σε άρρενες έφηβους [(25), (26)], όπως άλλωστε αποδεικνύεται και από την παρούσα έρευνα. Ο πιο πρόσφατος ορισμός των Kaplan και Sadock για τον εθισμό (27), απαιτεί πέντε από τα έξι παρακάτω κριτήρια για τη διάγνωση: 1. παραμονή on-line για όλο και περισσότερο χρόνο, 2. αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος διέγερσης ή/και κατάθλιψης, 3. παραμονή on-line για περισσότερο από το προτιθέμενο χρονικό διάστημα, 4. κίνδυνος απώλειας σχέσης ή ευκαιρίας εξαιτίας της χρήσης, 5. ψεύδη προκειμένου να καλυφθεί η αληθής έκταση της χρήσης 6. χρήση προκειμένου να ελεγχθούν τα αρνητικά συναισθήματα. Τα άτομα που παρουσιάζουν μερικά, όχι όμως τα απαιτούμενα για τη διάγνωση εθισμού κριτήρια, ανήκουν στην κατηγορία Οριακής Χρήσης (27) και αντιστοιχούν στην αντίστοιχη κατηγορία του YIAS. Ένα σημαντικό ποσοστό συμμετεχόντων παρουσιάζουν Οριακή Χρήση, σύμφωνα με το YIAS, (n=115; 12.8%), η οποία αυξάνει γεωμετρικά όσο αυξάνει ο συνολικός αριθμός ωρών χρήσης ίντερνετ ανά εβδομάδα. Ωστόσο, εθισμός παρατηρείται σε 9 (1%) εφήβους του δείγματος, στις κατηγορίες μέτριων (n=4) και υπερβολικών χρηστών (n=5). Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δεν παρατηρήθηκε περίπτωση εθισμού στην ομάδα 3 (υψηλής χρήσης). Αυτό ενδέχεται να οφείλεται στο ότι η εθιστική συμπεριφορά δεν αφορά αποκλειστικά στη διάρκεια χρήσης, αλλά στο είδος της σχέσης που αναπτύσσεται με το διαδίκτυο (π.χ. κάποιος έφηβος με εθισμό μπορεί να μην ασχολείται πολλές ώρες, ωστόσο να έχει έμμονη σκέψη για το ίντερνετ παραμελώντας άλλους τομείς της ζωής του)(11,27). Η επίπτωση εθισμού στην Ελλάδα είναι χαμηλότερη από άλλες Ευρωπαϊκές [Νορβηγία-1.98% (28), Βρετανία-σε δείγμα φοιτητών του Πανεπιστημίου του Nottingham-18.3% (29), Ρουμανία-1.4% (30), Ιταλία-Φλωρεντία 5.4% (9)] και Ασιατικές χώρες [Ινδία 18% (31), Κορέα 18.4% (32), Κίνα 2.4% (33)]. Ωστόσο, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η χώρα μας έχει καθυστερήσει σχετικά με την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων του διαδικτύου σε σχέση με τις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες, και βέβαια τις Ασιατικές (34). Το είδος των επισκεπτόμενων σελίδων, είναι παρόμοιο με αυτά που αναφέρονται στην βιβλιογραφία (35). Γίνεται σαφές από την έρευνα αυτή, ότι οι χρήστες της ομάδας 3 και 4 (> 10 ώρες εβδομαδιαία χρήση), παρουσιάζουν σημαντικό κίνδυνο ανάπτυξης παθολογικών συμπεριφορών χρήσης, δηλαδή οριακή χρήση και εθισμό. Το εύρημα αυτό βρίσκεται σε συμφωνία με τις κατευθυντήριες οδηγίες της Αμερικανικής Παιδιατρικής Ακαδημίας για τα παιδιά και τους εφήβους, που θέτει ως όρια ημερήσιας χρήσης οθόνης (τηλεόραση, υπολογιστής, διαδίκτυο) τις 2 ώρες (36). Με βάση τα παραπάνω αποτελέσματα, θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμος ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μέτρων Δημόσιας Υγείας με στόχο τον περιορισμό και την πρόληψη της υπερβολικής χρήσης διαδικτύου στους Έλληνες εφήβους. Η συγκεκριμένη έρευνα είναι η πρώτη (σύμφωνα με όσα έως τώρα γνωρίζουμε) που διεξήχθη προκειμένου να εκτιμηθούν και να προσδιοριστούν οι προγνωστικοί παράγοντες της χρήσης του διαδικτύου σε Έλληνες εφήβους. Λόγω της τυχαιοποίησης στη συλλογή του δείγματος και της ανώνυμης μεθοδολογίας που εφαρμόστηκε, οι πιθανότητες συστηματικού σφάλματος επιλογής και αναφοράς ελαχιστοποιήθηκαν. Οι περιορισμοί της μελέτης είναι οι παρακάτω : α) Λόγω του επιδημιολογικού σχεδίου, η έρευνα αποτυγχάνει να εκτιμήσει την ψυχοκοινωνική κατάσταση των συμμετεχόντων πριν από την παρούσα χρήση ίντερνετ. β) Λόγω του περιορισμένου στην Αττική πληθυσμού, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί ανάλογη μελέτη σε εθνικό επίπεδο, προκειμένου να εξαχθούν τα ανάλογα συμπεράσματα.
Πίνακας 1. Δημογραφικά Χαρακτηριστικά και Παράγοντες Κινδύνου για τη Χρήση του Διαδικτύου στους Έλληνες Εφήβους,Σύμφωνα με τον Αριθμό Συνολικών Ωρών Χρήσης Διαδικτύου Ανά Εβδομάδα (N=897). 0-1 ώρες/εβδομάδα (N=277) 1-3 ώρες/εβδομάδα (N=318) 4-10 ώρες/εβδομάδα (N=191) 11-20 ώρες/εβδομάδα (N=55) >20 ώρες/εβδομάδα (N=56) N (%) N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI Ηλικία <15 έτη 193 (69.7) 207 (65.1) 0.71 0.49-1.03 112 (58.6) 0.59 0.39-0.90 31 (56.4) 0.48 0.26-0.90 31 (55.4) 0.60 0.31-1.15 15-15.9 έτη 63 (22.7) 104 (32.7) - - 62 (32.5) - - 21 (38.2) - - 17 (30.4) - - >16 έτη 8 (2.9) 7 (2.2) 0.58 0.20-1.68 8 (4.2) 1.02 0.36-2.88 1 (1.8) 0.38 0.04-3.18 3 (5.4) 1.39 0.33-5.81 Φύλο Άρρεν 98 (35.4) 132 (41.5) - - 107 (56.0) - - 38 (69.1) - - 48 (85.7) - - Θήλυ 177 (63.9) 183 (57.5) 0.77 0.55-1.07 84 (44.0) 0.43 0.30-0.63 18 (32.7) 0.27 0.14-0.50 8 (14.3) 0.09 0.04-0.20 BMI <18.5 kg/m2 169 (61.0) 194 (61.0) 0.95 0.66-1.36 104 (54.4) 0.71 0.48-1.06 27 (49.1) 0.69 0.36-1.31 26 (46.4) 0.52 0.28-0.97 18.5-24.9 kg/m2 82 (29.6) 99 (31.1) - - 71 (37.2) - - 19 (34.5) - - 24 (42.8) - - >25.0 kg/m2 5 (1.8) 5 (1.6) 0.83 0.23-2.96 4 (2.1) 0.92 0.24-3.57 4 (7.3) 3.45 0.85-14.09 3 (5.4) 2.05 0.46-9.20 ΜΟΒ <C+ 74 (26.7) 83 (26.1) - - 51 (26.7) - - 15 (27.3) - - 16 (28.6) - - B- - B+ 116 (41.9) 131 (41.2) 1.01 0.67-1.50 79 (41.4) 0.99 0.62-1.56 24 (43.6) 1.02 0.50-2.07 27 (48.2) 1.08 0.54-2.13 A- - A+ 70 (25.3) 87 (27.4) 1.11 0.71-1.73 51 (26.7) 1.06 0.64-1.76 13 (23.6) 0.92 0.41-2.06 9 (16.1) 0.59 0.25-1.43 Ιστορικό χρήσης διαδικτύου 0-6 μήνες 181 (65.3) 101 (31.8) - - 30 (15.7) - - 5 (9.1) - - 3 (5.4) - - 6-12 μήνες 18 (6.5) 50 (15.7) 4.98 2.76-8.99 34 (17.8) 11.40 5.72-22.71 5 (9.1) 10.06 2.66-38.05 4 (7.1) 13.41 2.78-64.66 >12 μήνες 72 (26.0) 163 (51.2) 4.06 2.80-5.87 127 (66.5) 10.64 6.57-17.24 45 (81.8) 22.62 8.63-59.29 48 (85.7) 40.22 12.14-133.27 OR: Unadjusted Odds Ratio 95% CI: 95% Confidence Interval for Unadjusted Odds Ratio Πίνακας 2. Χαρακτηριστικά της Χρήσης του Διαδικτύου και του Young Internet Addiction Scale (YIAS) στους Έλληνες Εφήβους, σύμφωνα με τον Ολικό Αριθμό Ωρών Χρήσης Ίντερνετ ανά Εβδομάδα (N=897). 0-1 ώρες/ εβδομάδα (N=277) 1-3 ώρες/εβδομάδα (N=318) 4-10 ώρες/εβδομάδα (N=191) 11-20 ώρες/εβδομάδα (N=55) >20 ώρες/εβδομάδα (N=56) N (%) N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI N (%) OR 95% CI Πρωταρχικός τόπος πρόσβασης Σπίτι 124 (44.8) 229 (72.0) 2.90 2.06-4.10 159 (83.2) 5.61 3.58-8.80 52 (94.5) 19.57 5.96-64.24 50 (89.3) 9.41 3.90-22.70 Φιλικό σπίτι 63 (22.7) 87 (27.4) 1.20 0.82-1.75 37 (19.4) 0.77 0.48-1.21 14 (25.4) 1.09 0.56-2.13 12 (21.4) 0.87 0.43-1.75 Σχολείο 79 (28.5) 49 (15.4) 0.43 0.28-0.64 25 (13.1) 0.35 0.21-0.58 10 (18.2) 0.52 0.25-1.08 6 (10.7) 0.28 0.12-0.68 Βιβλιοθήκη 14 (5.0) 9 (2.8) 0.52 0.22-1.22 1 (0.5) 0.09 0.01-0.72 2 (3.6) 0.67 0.15-3.05 3 (5.4) 1.01 0.28-3.64 Ίντερνετ καφέ 80 (28.9) 125 (39.3) 1.49 1.05-2.10 83 (43.4) 1.77 1.20-2.61 33 (60.0) 3.45 1.89-6.29 30 (53.6) 2.65 1.48-4.77 Πρωταρχικό Αντικείμενο ενδιαφέροντος μέσω χρήσης του διαδικτύου E-mail 52 (18.8) 147 (46.2) 3.46 2.38-5.04 121 (63.4) 6.98 4.57-10.67 37 (67.3) 8.66 4.52-16.59 42 (75.0) 11.94 6.07-23.50 ΜΜΕ 43 (15.5) 51 (16.0) 0.97 0.62-1.51 38 (19.9) 1.25 0.77-2.02 10 (18.2) 1.14 0.53-2.44 11 (19.6) 1.26 0.60-2.62 Chat room 54 (19.5) 118 (37.1) 2.26 1.55-3.30 100 (52.4) 4.17 2.76-6.30 37 (67.3) 8.26 4.32-15.79 35 (62.5) 6.32 3.41-11.74 Παιχνίδια 131 (47.3) 181 (56.9) 1.31 0.94-1.82 113 (59.2) 1.42 0.97-2.06 41 (74.5) 3.08 1.58-6.02 52 (92.8) 12.70 4.46-36.14 Υπηρεσίες 51 (18.4) 74 (23.3) 1.25 0.83-1.86 48 (25.1) 1.37 0.87-2.14 17 (30.9) 1.87 0.98-3.59 23 (41.1) 2.84 1.54-5.25 Εργασία & Εκπαίδευση 100 (36.1) 103 (32.4) 0.77 0.54-1.08 52 (27.2) 0.59 0.40-0.89 12 (21.8) 0.45 0.23-0.90 18 (32.1) 0.75 0.41-1.39 Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση 14 (5.0) 31 (9.7) 1.88 0.97-3.61 26 (13.6) 2.77 1.40-5.48 8 (14.5) 2.95 1.17-7.45 15 (26.8) 6.40 2.86-14.32 Αγορές προιόντων 10 (3.6) 24 (7.5) 2.05 0.96-4.36 28 (14.6) 4.28 2.02-9.04 10 (18.2) 5.66 2.22-4.39 14 (0.25) 8.30 3.46-19.91 Young Internet Addiction Score Φυσιολογική χρήση 251 (90.6) 280 (88.0) - - 140 (73.3) - - 36 (65.4) - - 22 (39.3) - - Οριακή χρήση 8 (2.9) 23 (7.2) 2.58 1.13-5.86 40 (20.9) 8.96 4.08-19.69 18 (32.7) 15.69 6.36-38.70 26 (46.4) 37.08 15.01-91.60 Εθιστική χρήση 0 (0) 0 (0) - - 4 (2.1) . . 0 (0) . . 5 (8.9) . . OR: Unadjusted Odds Ratio ;95% CI: 95% Confidence Interval for Unadjusted Odds Ratio Πίνακας 3. Pearson Correlation Coefficients (r) για τα Δημογραφικά Χαρακτηριστικά και τους Παράγοντες Κινδύνου για τη Χρήση του Διαδικτύου στους Έλληνες Εφήβους, σύμφωνα με τον Ολικό Αριθμό Ωρών Χρήσης Ίντερνετ ανά Εβδομάδα (N=897). 1-3 ώρες/εβδομάδα (N=318) 4-10 ώρες/εβδομάδα (N=191) 11-20 ώρες/εβδομάδα (N=55) >20 ώρες/εβδομάδα (N=56) No. r p-value No. r p-value No. r p-value No. r p-value Ηλικία <15 έτη (vs. 15.15.9 έτη) 558 -0.07574 0.0738 430 -0.11915 0.0134 308 -0.13269 0.0198 304 -0.08949 0.1195 >16 έτη (vs. 15-15.9 έτη) 173 -0.07700 0.3140 141 0.00254 0.9762 93 -0.09662 0.3569 91 0.04741 0.6554 Φύλο Θήλυ (vsΆρρεν) 590 -0.06412 0.1198 466 -0.20197 <.0001 330 -0.23980 <.0001 331 -0.37813 BMI <18.5 kg/m2 (vs. 18.5-24.9 kg/m2) 544 -0.01184 0.7829 426 -0.08103 0.0948 297 -0.06595 0.2572 301 -0.11946 0.0383 >25.0 kg/m2 (vs. 18.5-24.9 kg/m2) 191 -0.02100 0.7730 162 -0.00901 0.9094 110 0.17276 0.0711 114 0.08928 0.3449 ΜΟΒ B- - B+ (vs. <C+) 404 0.00166 0.9734 320 -0.00285 0.9595 229 0.00375 0.9550 233 0.01385 0.8335 A- - A+ (vs. < C+) 314 0.02557 0.6518 246 0.01369 0.8309 172 -0.01612 0.8337 169 -0.08974 0.2459 Ιστορικό χρήσης διαδικτύου 6-12 μήνες(vs. 0-6 μήνες) 350 0.30128 <.0001 263 0.47491 <.0001 209 0.27933 <.0001 206 0.28215 <.0001 >12 μήνες(vs. 0-6 μήνες) 517 0.33415 <.0001 410 0.50997 <.0001 303 0.46921 <.0001 304 0.50193 <.0001
Πίνακας 4. Pearson Correlation Coefficients (r) Για Τα Χαρακτηριστικά της Χρήσης του Διαδικτύου και του Young Internet Addiction Scale (YIAS) στους Έλληνες Εφήβους, σύμφωνα με τον Ολικό Αριθμό Ωρών Χρήσης Ίντερνετ ανά Εβδομάδα (N=897). 1-3 ώρες/εβδομάδα (N=318) 4-10 ώρες/εβδομάδα (N=191) 11-20 ώρες/εβδομάδα (N=55) >20 ώρες/εβδομάδα (N=56) N r p-value N r p-value N r p-value N R p-value Πρωταρχικός τόπος πρόσβασης Σπίτι 582 0.25521 <.0001 455 0.36922 <.0001 319 0.36136 <.0001 320 0.32281 <.0001 Φιλικό σπίτι 582 0.03978 0.3381 455 -0.05353 0.2544 319 0.01404 0.8027 320 -0.02184 0.6971 Σχολείο 582 -0.17447 <.0001 455 -0.19786 <.0001 319 -0.09890 0.0778 320 -0.16526 0.0030 Βιβλιοθήκη 582 -0.06319 0.1278 455 -0.13211 0.0048 319 -0.02884 0.6078 320 0.00092 0.9870 Ίντερνετ καφέ 582 0.09386 0.0236 455 0.13538 0.0038 319 0.23454 <.0001 320 0.18615 0.0008 Πρωταρχικό Αντικείμενο ενδιαφέροντος μέσω χρήσης του διαδικτύου E-mail 575 0.27654 <.0001 449 0.44270 <.0001 313 0.40574 <.0001 315 0.45892 <.0001 ΜΜΕ 575 -0.00623 0.8815 450 0.04236 0.3699 313 0.01930 0.7337 315 0.03422 0.5457 Chat room 575 0.17921 <.0001 450 0.32822 <.0001 313 0.39663 <.0001 315 0.35368 <.0001 Παιχνίδια 575 0.06691 0.1090 450 0.08515 0.0711 313 0.19248 0.0006 315 0.32760 <.0001 Υπηρεσίες 575 0.04495 0.2819 450 0.06490 0.1693 313 0.10803 0.0562 315 0.19281 0.0006 Εργασία & Εκπαίδευση 575 -0.06262 0.1337 450 -0.11898 0.0115 313 -0.12917 0.0223 315 -0.05108 0.3662 Σεξουαλική Διαπαιδαγώγηση 540 0.08199 0.0569 419 0.14799 0.0024 293 0.13883 0.0174 294 0.28998 <.0001 Αγορές προιόντων 575 0.07876 0.0591 450 0.19195 <.0001 313 0.22644 <.0001 315 0.30463 <.0001 Young Internet Addiction Score Φυσιολογική χρήση Οριακή χρήση 561 0.09830 0.0198 439 0.30156 <.0001 313 0.41406 <.0001 307 0.59113 <.0001 Εθιστική χρήση . . . 395 0.13354 0.0079 . . . 278 0.41263 <.0001 Πίνακας 5. Multivariate Ανάλυση για τη Συσχέτιση μεταξύ Προγνωστικών Παραγόντων των Συνολικών Ωρών Χρήσης Διαδικτυόυ στους Έλληνες Εφήβους (N=897) 1-3 ώρες/εβδομάδα (N=524) 4-10 ώρες/εβδομάδα (N=381) 11-20 ώρες/εβδομάδα (N=262) >20 ώρες/εβδομάδα (N=264) Maximum Likelihood Estimates Wald CI for Adj. OR Maximum Likelihood Estimates Wald CI for Adj. OR Maximum Likelihood Estimates Wald CI for Adj. OR Maximum Likelihood Estimates Wald CI for Adj. OR β Wald Χ2 (p-value) OR (95% CI) β Wald Χ2 (p-value) OR (95% CI) Β Wald Χ2 (p-value) OR (95% CI) β Wald Χ2 (p-value) OR (95% CI) Intercept -0.8417 19.1807 (<.0001) - -2.1441 40.9821 (<.0001) - -5.6427 38.2116 (<.0001) - -7.0210 33.7661 (<.0001) Ηλικία - NS - - NS - - NS - - NS - Φύλο - NS - -0.7748 7.8604 (0.0051) 0.46 (0.27-0.79) -1.0876 5.6553 (0.0174) 0.34 (0.14-0.83) -1.8725 11.2225 (0.0008) 0.15 (0.05-0.46) BMI - NS - - NS - - NS - - NS - Ιστορικό Χρήσης 0.4238 15.2940 (<.0001) 1.53 (1.23-1.89) 0.7828 27.2983 (<.0001) 2.19 (1.63-2.93) 0.7852 8.5656 (0.0034) 2.19 (1.30-3.71) 1.2880 13.7951 (0.0002) 3.63 (1.84-7.15) Πρωταρχικός Τόπος Πρόσβασης στο Διαδίκτυο Σπίτι 0.6069 8.3896 (0.0038) 1.84 (1.22-2.77) 1.0081 10.0930 (0.0015) 2.74 (1.47-5.10) 2.4214 10.4970 (0.0012) 11.26 (2.60-48.73) 1.9409 - 7.3744 (0.0066) 6.96 (1.72-28.27) Σχολείο -0.5296 4.8503 (0.0276) 0.59 (0.37-0.94) - NS - - NS - - NS - βιβλιοθήκη - NE - - NS - - NS - - NS - Internet café - NS - - NS - 1.1267 5.7015 (0.0170) 3.09 (1.22-7.78) - NS - Πρωταρχικό Αντικείμενο Ενδιαφέροντος μέσω χρήσης Διαδικτύου E-mail 0.7438 11.6111 (0.0007) 2.10 (1.37-3.23) 1.4216 25.6120 (<.0001) 4.14 (2.39-7.19) 1.3772 8.9792 (0.0027) 3.96 (1.61-9.76) 1.7089 10.9370 (0.0009) 5.52 (2.01-15.21) Chat room 0.6489 8.9436 (0.0028) 1.91 (1.25-2.93) 1.0284 13.4852 (0.0002) 2.80 (1.62-4.84) 1.4594 10.4891 (0.0012) 4.30 (1.78-10.41) 1.2144 5.7035 (0.0169) 3.37 (1.24-9.12) Παιχνίδια - NE - - NE - - NS - 2.1111 9.5530 (0.0020) 8.26 (2.16-31.49) Εργασία & Εκπαίδ. - NE - -0.6945 5.1862 (0.0228) 0.50 (0.28-0.91) - NS - - NE - Σεξ.διαπαιδ. - NE - - NS - - NS - - NS - Αγορές - NE - - NS - - NS - - NS - Hosmer-Lemeshow Goodness of Fit (p-value) 10.3217 (0.3251) 8.0697 (0.4267) 11.4314 (0.1209) 3.8133 (0.9233) β: Point Estimate; Wald Χ2: Wald Chi-square Test; Adj. OR: Adjusted Odds Ratio; 95% CI: 95% Confidence Interval; NE: Variable did not meet the criterion of significance (p-value < 0.0500) and was thus not entered into the regression model; NS: Variable was entered into the regression model but due to the lack of a statistically significant association it was not retained in the final regression model
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Suss D. [Impacts of computer- and media usage on the personality development of children and young people]. Ther Umsch. 64(2):103-8. Feb 2007
Paul B & Bryant JA. Adolescents and the internet. Adolesc Med Clin. 16(2):413-26. Jun 2005
Dannon PN & Iancu I. [Internet addiction]. Harefuah. 146(7):549-53. Jul 2007
Bradley K. Internet lives: social context and moral domain in adolescent development. New Dir Youth Dev. (108):57-76, 11-2. Winter 2005
Valaitis RK. Computers and the internet: tools for youth empowerment. J Med Internet Res. 7(5):e51. Oct 4 2005
Bremer J. The internet and children: advantages and disadvantages. Child Adolesc Psychiatr Clin N Am. 14(3): 405-28. Jul 2005
Yan Z. What influences children’s and adolescents’ understanding of the complexity of the Internet? Dev Psychol. 42(3):418-28. May 2006
Caplan SE. Relations among loneliness, social anxiety, and problematic Internet use. Cyberpsychol Behav. 10(2):234-42. Apr 2007
Pallanti S, Bernardi S, Quercioli L. The Shorter PROMIS Questionnaire and the Internet Addiction Scale in the assessment of multiple addictions in a high-school population: prevalence and related disability. CNS Spectr. 11(12):966-74. Dec 2006
Leung L. Stressful life events, motives for Internet use, and social support among digital kids. Cyberpsychol Behav. 10(2):204-14. Apr 2007
Shapira NA, Goldsmith TD, Keck PE Jr, Khosla UM, McElroy SL. Psychiatric features of individuals with problematic internet use. J Affect Disord. 57(1-3):267-72. Jan-Mar 2000
Chak K & Leung L. Shyness and locus of control as predictors of internet addiction and internet use. Cyberpsychol Behav. 7(5):559-70. Oct 2004
Ng BD & Wiemer-Hastigs P. Addiction to the internet and online gaming. Cyberpsychol Behav. 8(2):110-3. Apr 2005
Suhail K & Bargees Z. Effects of excessive internet use on undergraduate students in Pakistan. Cyberpsychol Behav. 9(3): 297-307. Jun 2006
Borzekowski DL. Adolescents’ use of the Internet: a controversial, coming of age resource. Adolesc Med Clin. 17(1):205-16. Feb 2006
Widyanto L & McMurran M. The psychometric properties of the internet addiction test. Cyberpsychol Behav. 7(4):443-50. Aug 2004
Madell D & Muncer S. Back from the beach but hanging on the telephone? English adolescents’ attitudes and experiences of mobile phones and the internet. Cyberpsychol Behav. 7(3):359-67. Jun 2004
Rees H & Noyes JM. Mobile telephones, computers, and the internet: sex differences in adolescents’ use and attitudes. Cyberpsychol Behav. 10(3):482-4. Jun 2007
Wu Cs & Cheng FF. Internet café addiction of Taiwanese adolescents. Cyberpsychol Behav. 10(2):220-5. Apr 2007
Lee MS, Ko YH, Song HS, Kwon KH, Lee HS, Nam M, Jung IK. Characteristics of Internet use in relation to game genre in Korean adolescents. Cyberpsychol Behav. 10(2): 278-85. Apr 2007
Griffiths MD & Hunt N. Dependence on computer games by adolescents. Psychol Rep. 82(2):475-80. Apr 1998
Grusser SM, Thalemann R, Albrecht U, Thalemann CN. [Excessive computer usage in adolescents—results of a psychometric evaluation]. Wien Klin Wochenschr. 117(5-6):188-95. Mar 2005
Johansson A & Gotestam KG. Problems with computer games without monetary reward: similarity to pathological gambling. Psychol Rep. 95(2):641-50. Oct 2004
Skinner H, Biscope S, Murray M, Koru D. Dares to addiction: youth definitions and perspectives on gambling. Can J Public Health. 95(4):264-7. Jul-Aug 2004.
Ko CH, Yen JY, Chen CC, Chen SH, Yen CF. Gender differences and related factors affecting online gaming addiction among Taiwanese adolescents. J Nerv Ment Dis. 193(4):273-7. Apr 2005
Wei R. Effects of plaing violent videogames on Chinese adolescents’ pro-violence attitudes, attitudes towards others, and aggressive behaviour. Cyberpsychol Behav. 10(3):371-80. Jun 2007
Kaplan & Sadock. Comprehensive Textbook of Psychiatry. Eighth Edition. “Telemedicine, Telepsychiatry, and Online Therapy”. p. 958. Lippincott Williams & Wilkins. 2005
Johansson A & Gotestam KG. Internet addiction: characteristics of a questionnaire and prevalence in Norwegian youth (12-18 years). Scand J Psychol. 45(3):223-9. Jul 2004
Niemz K, Griffiths M, Banyard P. Prevalence of pathological internet use among university students and correlations with self-esteem, the General Health Questionnaire and disinhibition. Cyberpsychol Behav. 8(6):562-70. Dec 2005.
Stefanescu C, Chele G, Chirita V, Chirita R, Mavros M, Macrie G, Ilinca M. [ The effects of computer use on adolescents.] Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi. 109(4):871-7. Oct-Dec 2005
31. Nalwa K & Anand AP. Internet addiction in students: a cause of concern. Cyberpsychol Behav. 6(6):653-6. Dec 2003
32. Whang LS, Lee S, Chang G. Internet over-users’ psychological profiles: a behaviour sampling analysis on internet addiction. Cyberpsychol Behav. 6(2):143-50. Apr 2003
Cao F & Su L. Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features. Child Care Health Dev. 33(3):275-81. May 2007
Halkias D, Harkiolakis N, Thurman P, Caracatsanis S. Internet use for health-related purposes among Greek consumers.Telemed J E Health. 2008 Apr;14(3):255-60
Dejoie JF. [Internet addiction: a different kind of addiction?] Rev Med Liege. 56(7):523-30. Jul 2001
Health Supervision : Middle Adolescence (15 to 17 Year Visits), In : Bright Futures, Guidelines for Health Supervision of Infants, Children and Adolescents, American Academy of Pediatrics, Third Edition, p. 539-557, 2008.